W dniu 6 stycznia 2020 minęła  80 rocznica śmierci pierwszego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu.  Pragniemy przypomnieć sylwetkę tego wybitnego obywatela Poznania i Wielkopolski

Urodził się 15 września 1882r. w majątku rodzinnym Łęg koło Śremu. Naukę rozpoczął w 1894r. w Królewskim Gimnazjum w Śremie. Maturę zdał eksternistycznie we Lwowie. W 1905r. rozpoczął studia z historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w 1909r. uzyskał stopień doktora filozofii. W 1912r. został  kustoszem w Muzeum Książąt Czartoryskich  w Gołuchowie, gdzie opracował pierwszym naukowy „Przewodnik po Muzeum w Gołuchowie”.  Od 1 listopada 1914r. do 1 kwietnia 1917r. był oficjalnie zatrudniony jako „administrator majątków księcia Adama Czartoryskiego w Gołuchowie”. Po zakończeniu I wojny światowej 1 kwietnia 1919r. został kierownikiem Wydziału Rewindykacji zbiorów artystyczno-kulturalnych w Departamencie Kultury i Sztuki Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej, a 1 lipca 1919 został nominowany na konserwatora zabytków województwa poznańskiego. Pierwsze działania konserwatorskie związane były z zabezpieczaniem zabytków zniszczonych w wyniku działań I wojny oraz inwentaryzacja zabytków . Na szczęście stan zabytków wielkopolskich po I wojnie światowej nie był zły w porównaniu ze wschodem kraju i terenem dawnej Galicji. Poza drobnymi zniszczeniami na obszarze b. Królestwa Polskiego wymienić należy przede wszystkim barbarzyńskie zniszczenie Kalisza na początku wojny w sierpniu 1914r. W początkowym etapie działalności niezwykle ważny był też nadzór nad wywozami zabytków z kraju. W 1922r. Pajzderski został również konserwatorem zabytków województwa pomorskiego. Był również kustoszem Zbiorów Państwowych  w zamku poznańskim, a także  delegatem Ministerstwa Wyznań Religijnych  i Oświecenia Publicznego do „spraw związanych z rokowaniami polsko-niemieckimi w zakresie rewindykacji zabytków oraz bibliotek”. Za czasów Pajzderskiego na terenie województwa poznańskiego w l.1919-1930 prowadzono szereg prac konserwatorskich i remontowych m.in. w Kaliszu w kościele i klasztorze franciszkanów gdzie jako określona nastąpiła „ogólna restauracja z usunięcie prowizorjów  z czasów rosyjskich, restauracja krużganków, obniżenie i uporządkowanie placu dookoła kościoła”, podobnie w klasztorze pobernardyńskim w Kole usunięto rosyjskie naleciałości, w Lądzie przeprowadzono  gruntowny remont budynku klasztornego oraz restaurację Sali Opackiej z plafonem Adama Swacha. Konserwacje i mniejsze roboty wykonano w kościołach w Dobrowie, Grochowych, Kazimierzu Biskupim, kościele pofranciszkańskim w Pyzdrach, w kościele z XII w. w Starym Mieście k. Konina, kościele św. Bartłomieja w Koninie, ruinach zamków w Gosławicach i Borysławicach, Na terenie dawnego zaboru pruskiego obraz prac odmienny od części centralnej kraju. Tutaj prace konserwatorskie  objęły  zabytki niezniszczone  przez działania wojenne, które dzięki specjalnym  warunkom w zaborze pruskim i istnieniu tam od dłuższego czasu państwowej opieki nad zabytkami, znajdowały się na ogół z zadowalającym stanie  pod względem technicznym. Dlatego też głównym zadaniem było usunięcie wtórnych restauracji w celu nie tylko przywrócenia  danemu zabytkowi należnego wyglądu ,ale także nadanie mu świetności i blasku. Prócz ogólnych remontów zewnętrznych, miało miejsce  szereg restauracji wnętrz kościelnych – dodawano nowe sprzęty i nowe dekoracje, a zwłaszcza nowe polichromie . 

Pierwsze wpisy do inwentarza / rejestru zabytków woj. poznańskiego miały miejsce w 1930 r. W lutym wpisano katedrę w Poznaniu, kościół św. Małgorzaty i kościoła NMP w Poznaniu, w marcu  ratusza, odwachu, bibliotekę Raczyńskich, Pałac Górków, a poza Poznaniem zamek w Kórniku, ruiny zamku w Gołańczy, ruiny palatium na Ostrowie Lednickim, ratusz w Skalmierzycach, ratusz w Krotoszynie, w kwietniu  zamek w Rydzynie. Kolejne wpisy dotyczyły kościołów drewnianych.

Nikodem Pajzderski należał do licznych stowarzyszeń m.in. Związku Polskich Historyków Sztuki, Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Poznaniu, Związku Muzeów w Polsce. Aktywnie działał na rzecz opieki nad zabytkami sakralnymi, angażując się w prace komisji dwustronnej  dla archidiecezji  poznańskiej i gnieźnieńskiej.

1 stycznia 1933r.  został dyrektorem Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu, a stanowisko wojewódzkiego konserwatora zabytków objął Witold Dalbor. Nadal jednak poświęcał sporo uwagi problemom  konserwatorskim , w tym  współpracy muzeów z urzędami konserwatorskimi.

Nikodem Pajzderski w dniu 1 listopada 1939 został zatrzymany w Muzeum przez gestapo i uwięziony w Forcie VII w Poznaniu. Został rozstrzelany w dniu 6 stycznia 1940r. w Forcie VII wraz z innymi polskimi inteligentami.

Więcej informacji o Nikodemie Pajzderskim uzyskać można w publikacji „ Nikodem Pajzderski . Muzealnik-konserwator-historyk sztuki” ,która wydana została przez Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Narodowego w Poznaniu w 2014r. po red. Ewy Siejkowskiej-Askutji i dotowana była przez Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.